Imieniny: Wiktoryn, Wiktoryna, Helmut, Eustachy, Zenon
<<< SZCZEGÓLNIE POLECAM
[ pokaz spis ]
KONSERWACJA DAWNEJ DZWONNICY PRZY KOŚCIELE ŚW. BARTŁOMIEJA W MOGILE - 2010-2011
z cyklu "Zabytki Nowej Huty"


Po 16 miesiącach konserwacji wróciła na swoje miejsce drewniana dzwonnica przy kościele św. Bartłomieja w Mogile. Dzwonnica ustawiona w linii ogrodzenia stanowi bramę z trzema przejściami na teren otoczenia kościoła. Od czasu II wojny światowej, kiedy Niemcy zarekwirowali dzwony, pełni ona jedynie funkcję wieży bramnej.

Prace renowacyjne rozpoczęto 20 sierpnia 2010 r., zakończono 16 grudnia 2011 r. Inwestorem był Małopolski Urząd Wojewódzki. Projekt remontu, przebudowy i konserwacji dzwonnicy opracowała Pracownia LEONOWICZ ARCHITEKCI. Dokumenty dotyczące ostatnich przebudów dostarczyli Ojcowie Cystersi. Kwerendę materiałów historycznych wykonał zespół: arch. Maja Burda, arch. Elżbieta Tatoj, arch. Małgorzata Leonowicz. Wykonawcą prac konserwatorskich była firma „KiRDA” W. Drabczyński. Nadzór z ramienia Urzędu Wojewódzkiego prowadziła mgr inż. arch. Monika Jakobi.

Dlaczego dzwonnicy nie remontowano w miejscu jej posadowienia? Dlaczego musiała być rozebrana i co z niej powróciło po konserwacji? Na pewno takie pytania zadawali sobie mieszkańcy Nowej Huty przechodząc i przejeżdżając ul. Klasztorną.

Najpierw kilka zdań historii. Drewniany kościół św. Bartłomieja zbudowany był przez Macieja Mączkę w 1466 r. *) Do 1702 r., wraz z kościołem murowanym, klasztorem i innymi zabudowaniami opactwa Cystersów, otoczony był wspólnym murem, a całość oblana wodami Wisły, Dłubni i stawów rybnych należących do klasztoru. W najbliższym otoczeniu drewnianego kościoła do 1836 r. był cmentarz parafialny. Odrębne ogrodzenie kościoła i cmentarza powstało dopiero w XVIII wieku, w okresie barokowej przebudowy całego zespołu cysterskiego. W tym czasie wzniesiona została również dzwonnica. Dokładna data jej powstania wycięta jest na belce nad bramą wejściową w języku niemieckim: „AD 1752 DIE 13 IUNII” czyli „13 czerwca 1752 roku”. Belka ta była zachowana w idealnym stanie i po niewielkich zabiegach konserwacyjnych wróciła na swoje miejsce. Dzwonnica zaprojektowana była z zastosowaniem proporcji złotego podziału, czyli stosunek podstawy do wysokości budowli jest podobny do stosunku szerokości do jej długości.

Na przestrzeni XX wieku, po kilkukrotnych modernizacjach poziom ulicy Klasztornej podniósł się o 65 cm w stosunku do otoczenia kościoła. Na fotografii z okresu międzywojennego widać jeszcze, że od strony dziedzińca poziom posadzki podniesiony jest tylko o jeden stopień a po stronie wybrukowanej ulicy drzwi są tylko lekko obniżone w stosunku do terenu. Gdy w 1966 r. podniesiony został poziom ul. Klasztornej dolne partie bramy znalazły się już ponad 60 cm poniżej poziomu terenu. Spadki chodnika i brak odpowiedniego odwodnienia spowodowały zamakanie dolnych partii budowli.
Na obecny stan techniczny budowli miało też wpływ zawilgocenie pochodzące od rosnących w bezpośrednim sąsiedztwie drzew, prowadzące do korozji biologicznej drewna wywołanej grzybami i pleśniami.

Zamieszczone powyżej zdjęcia przedstawiają stan dzwonnicy przed konserwacją; wykonane przez autora w latach 2006 do 2009.

Opracowując program prac konserwatorskich dzwonnicy planowano pierwotnie rozbiórkę jedynie przejść bocznych. Jednak w trakcie inwentaryzacji architektonicznej i badań mykologicznych stwierdzono zły stan techniczny całej budowli. W uzgodnieniu z konserwatorem zabytków nadzorującym przebieg konserwacji podjęto decyzję o rozbiórce całego obiektu. Na decyzję taką złożyło się kilka czynników. Głównym powodem było rozległe zaatakowanie elementów konstrukcyjnych przez owady oraz grzyba domowego. Dodatkowo zniszczenia gontów i szalunku zewnętrznego spowodowały zawilgocenie drewna. Dzwonnica posadowiona była na gruncie dawnego cmentarza. Niestabilny grunt oraz uszkodzenie podwalin i dolnych partii słupów naruszyły stabilność konstrukcji całej budowli. Wieża dzwonnicy była przechylona a maksymalne odchylenie od pionu jednego ze słupów wynosiło nawet 14 cm. Odchylenie w kierunku północnym widoczne było nawet gołym okiem patrząc z ulicy na iglicę umieszczoną na szczycie chełmu bramy. Ze względu na zły stan techniczny, a także przechył wieży i częściowe „utopienie” budowli w gruncie, oraz bardzo wysokie koszty jej podniesienia w całości, zapadła decyzja o rozebraniu dzwonnicy.
Przed rozbiórką wieża została zinwentaryzowana. Każdy, nawet najmniejszy jej element, został pomierzony i odpowiednio oznaczony. Jak misterna to praca niech świadczy fragment rysunku, na którym widać wyniki tych szczegółowych pomiarów. Inwentaryzację wykonał architekt Maciej Troszok w maju 2009 r. Z równie dużą starannością dzwonnica musiała być rozebrana.
Po rozbiórce, w trakcie prac konserwatorskich, wykonane zostały badania dendrologiczne w celu oznaczenia gatunku i wieku użytego drewna. Wszystkie ubytki musiały być uzupełnione drewnem tego samego gatunku co oryginalne. Elementy konstrukcyjne bramy i więźby dachowej wykonane są z drewna dębowego, szalowanie ścian i gonty pokrywające dachów z drewna iglastego. Na wszystkich połaciach dachu zastosowany został nowy gont modrzewiowy, szczypany, długości 50 cm, układany na wpust i pióro, co jest typowym rozwiązaniem małopolskim. Zgodnie z zaleceniami projektanta i konserwatora zabytków, w trosce o dokładne odtworzenie zabytkowej budowli, prace ciesielskie wykonali cieśle posiadający doświadczenie w tradycyjnych metodach obróbki i wykonania wiązań drewna.



Informacje o renowacji mogilskiej dzwonnicy zebrałem dzięki uprzejmości Pań Moniki Jakobi i Małgorzaty Leonowicz, które udostępniły mi program konserwatorski i dokumentację projektową. W tym miejscu składam Im serdeczne podziękowanie.

*) Więcej informacji o kościele św. Bartłomieja oraz o szczególnie cennym zabytku jakim jest drewniany, bogato ornamentowany portal Macieja Mączki w dawnej kruchcie tego kościoła, znajdziesz w dziale „ARCHITEKTURA DREWNIANA” – Kościoły – informacje.

Antoni Łapajerski
/styczeń 2012/







Obok: puste miejsce po rozebranej dzwonnicy - marzec 2011 r.













Poniżej zdjęcia wykonane przez autora w trakcie rekonstrukcji - październik 2011 r. ...




... i po zakończeniu prac montażowych - grudziń 2011 r.




: Reklama : Patronat : Autorzy : Copyright 2004 - 2009 © NHMZ : v3.3 :